Майыптык жана анын коом тарабынан кабыл алынышы

Мэри Бекешова

Медиа эксперт, тренер

Кыргызстанда майыптыгы бар адамдар үчүн түзүлгөн шарттар алардын күнүмдүк жашоосундагы тоскоолдуктарды жоюп, тең укуктуу мүмкүнчүлүктөрдү камсыздайбы?

10 жылдан бери БУУнун өнүктүрүү программасында иштеп келе жаткан медиа эксперт жана тренер Мэри Бекешова майыптыгы бар адамдардын ата-энелери менен «Майыптык жана анын коом тарабынан кабыл алынышы» тууралуу маалымат бөлүштү. Майыптыгы бар адамдар — бул ден соолугунун физикалык, акыл-эс же сенсордук чектөөлөрү бар, бирок ар кандай чөйрөдө толук кандуу катышууга укуктуу адамдар. Коомдогу аларга болгон мамиле ар кайсы доордо жана маданиятта ар кандай моделдер менен аныкталат. Төмөндө бул моделдердин негизги түшүнүктөрү келтирилген:

1. Кайрымдуулук модели:

• Майыптык руханий "күнөө" катары каралат, аларга кайрымдуулук көрсөтүү керек деп эсептелет.

• Мамиле: Майыптар жардамга муктаж деп каралат.

• Мисал: Кайрымдуулук уюмдарынын жардам иштери.

2. Медиколистик модель (СССР учурунда):

• Майыптык медициналык көйгөй катары каралып, аларды дарылап же оңдоого аракет кылуу керек деп эсептелет.

• Мамиле: Майыптыкты айыктыруу дарыгерлердин милдети катары кабыл алынган.

• Мисал: Реабилитациялык борборлордун ачылышы.

3. Социалдык модель (БУУнун конвенциясы):

• Майыптык жеке өзгөчөлүк эмес, коомдук тоскоолдуктар менен байланыштуу.

• Мамиле: Майыптыгы бар адамдарга шарттарды түзүп, тоскоолдуктарды жоюу керек.

• Мисал: Инклюзивдик билим берүү, пандустар, жумушка орношуу.

4. Маданий модель:

• Коомдук көз карашты өзгөртүү менен майыптыгы бар адамдардын мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү керек.

• Мамиле: Коомдун майыптыкка болгон көз карашы өзгөргөндө, алардын таланттары бааланат.

• Мисал: Майып адамдардын маданиятка жана спортко активдүү катышуусу.

Шарттар:

1. Физикалык жеткиликтүүлүк: Пандустар, лифттер, тактилдик плиткалар.
2. Билим алуу: Инклюзивдик билим берүү, атайын программалар.
3. Эмгекке орношуу: Квоталар, үйдөн иштөө мүмкүнчүлүктөрү.
4. Медициналык жардам: Реабилитациялык борборлор, атайын каражаттар.
5. Социалдык жана укуктук колдоо: Жөлөкпулдар, мыйзамдык коргоо.

Эл аралык классификация боюнча, майыптык ден соолукка байланыштуу чектөөлөр менен бирге, коомдо жана айлана-чөйрөдө пайда болгон тоскоолдуктардын натыйжасы деп түшүндүрүлөт. Майыптар үчүн шарттарды түзүү — бул алардын тең укуктуу мүмкүнчүлүктөрүн камсыздоонун маанилүү жолу.